ELEKTRİKLİ MOPED Seçiminde geçerli olan bilgiler
1- Şu an kanunen 250 watt üzeri olanlar M sınıfı ehliyet (B ehliyet M yi de kapsadığından sadece B de yeterli), plaka, ruhsat ve sigorta ve ilk 3 yıldan sonra her 2 yılda bir muayene(vize) gerektiriyor; ancak bir kaç istisna dışında ülke genelindeki pratik uygulama sadece kask zorunlu, ehliyet sorulmuyor, fakat her geçen gün kontroller artıyor, yarının ne getireceği bilinmez.
Nisan 2016’da Resmi Gazetede yayınlandığına göre; 01.01.2016’dan itibaren yine 250 watt altı olanlar ehliyetsiz kullanılabilir, 250 den – 4000 watt’a kadar olanlar M sınıfı ehliyetle kullanılabilecek. Ancak daha önceden B sınıfı ehliyeti olanlar da bu gruptraki elektrikli araçları yeni bir ehliyet almaksızın kullanabilecek.
2- Tek kişi (90 kg civarı), aşırı rampalı olmayan bir yerde binilecekse ve maksimum 35 km hız idare eder derseniz 800 watt yeterli. İki kişi binecekseniz veya biraz daha hızlı olmalı ise ya da rampalar çoksa en az 1200-1500 watt olmalı. Ancak bu genellemedir yani bu watt değerleri üretici ya da ithalatçı firmalar tarafından belli sabit kriterlere göre tespit edilmiyor yani kafalarından uyduruyorlar. Aslında watt motor gücüdür ve 750 watt yaklaşık 1 beygirdir ve aracın öncelikle torku ve sonrasında hızı bu motor gücü ile ilgili olmalıdır ama maalesef pratikte böyle değil. Bazı markalarda 3000 watt diye satılan bir model yine aynı markanın 1200 watt olan modelinden hız ve tork yönünden daha düşük olabiliyor. . Arka tekerlek motoru iyi olan bildiğim markalar Yuki Dünya, Kral Güneş, Velostar V 120, Mondial Emon Derrace ve Revenge, Vitobis Likya, Kuba K8S, Volta VS 7
3- Kalite olarak düşündüklerinizin hepsi Çin malı ve birbirine yakın. Yedek parça sıkıntısı yaşamamak için önemli olan bulunduğunuz yerde yedek parça – servisinin yaygınlığı ve tercih edeceğiniz modelinin aynısından başka modellerde de farklı isimde bulunmasıdır, bu şekilde bir başka markanın parçasını rahatça kullanabilirsiniz.
4- Boy – kilonuza uygunluk açısından mopedin üzerine oturduğunuzda ayaklarınızla kolayca yere basarak mopedi ileri geri rahat hareket ettirebilmelisiniz.
5- İthalatçının stoklarına yakın tarihli girmiş olanı yani stokta fazla beklemeyeni araştırıp onu tercih edin. Çünkü aküler beklerken kendi kendine deşarj olur, bayiler -servisler genelde bekleyen aküleri şarj etmediklerinden akülerde sulfatlanma dolayısıyla kapasite kaybı şekillenir, bazı arkadaşlar bu şekilde bayat akülü sıfır elektrikli araç alıp bir şarjla 15-20 km ancak gidebiliyor, sonrasında satıcı – servis arasında bir sürü eziyet çekiliyor. Yani akü üretildiği andan itibaren kullanılmasa da bayatlamaya başlar. Bu nedenle çok kaliteli veya avantaj yönleri de olsa satışı hızlı olmayan marka modelleri almayın. Ya da bu konuda bayiden garanti alarak satın alın. Alışveriş merkezi – beyaz eşya bayisi yerine asıl işi motor olan – sirkulasyonunun hızlı olduğu bilinen yerler tercih edilmeli.
6- Cub tipi yani büyük tekerli olanlar (st max star, arora bl… gibi) küçük tekerli scooter modellere göre daha dengelidir, hem daha konforlu bir sürüş sağlar hem de özellikle düz yolda devrini alınca aynı özelliklere sahip scooter tiplerden daha süratli olur. Ayrıca cub modellerin parçaları markadan bağımsız hepsi birbirine uyar, hatta bazı parçalar benzinli cublarla bile aynıdır. Bu nedenle bu modellerde yedek parça sıkıntısı olmaz. Ancak cub modellerin dezavantajı yük taşıma için çok uygun olmayışlarıdır. Scooterlarda genelde ön göğüse monte bir poşet asma kancası, torpido tipi bir cep vardır, ayak koyulan yer düz olduğundan eşya da konabilir. Ancak cub tiplerde eşya taşınabilecek tek yer arkaya monte edilecek çantadır. Zaten çoğu marka cublarda arka çantayı scooterlar gibi üzerine monte vermeyip ayrıca parayla satıyor. Cubların yük konusu ile ilgili bir diğer dezavantajı da bu arkaya takılan çanta (top case) nin altındaki montaj demiridir. Bu montaj demiri StMax Star, Presto, Arora, Kuba gibi bir çok modelde sadece sele altından dört civata ile şaseye monte edilmiştir. Bu durumda hareket halinde içi boşken bile sürekli yukarı – aşağı yönde esner, hatta motoru orta ayklıktan indirirken arka tekerin boşa düşmesi bile esnemeye sebep olur, hele içinde bir de yük varsa kısa zamanda çevresindeki plastik grenajlar kırılır. Ancak Mondial E-Mon, Yuki-Asya Panter modellerinde bu demir yanlara devam edip yolcu için basamak şeklini alıp çatal miline sabitlenir. Bu nedenle esneme yapmaz, grenajları kırmaz, yolcu için daha rahat bir basamaktır, arkada yolcu yokken bu basamaklara da kancalarla yük konabilir.
7- Motor kontrol cihazının (dolayısıyla motorun da) faz açısı 120 derece olanlar 60 derece olanlardan hız ve tork yönünden %15-20 avantajlıdır. Aynı şekilde motorsürücü mosfet sayısının çok olması veya mikroişlemci kontrolöre sahip olması beyinin daha iyi akım geçirmesini mopedin daha hızlı ve torklu olmasını sağlar. Bunları genelde ithalatçı firma ve bayiler bilmediklerinden teknik kataloglarında da yayınlamazlar, bu nedenle bir kullanıcının da bunu alım öncesi tespiti zordur. En iyisi bilen birine danışmak ya da en azından beyini görmektir. Beyin üzerinde anlık amper, faz açısı yazar, yine beyinin büyük olması da olumludur. Anlık olarak yüksek amper çekebiliyorsa ilk kalkışları seri olup, avantaj sağlar. St Max Star 3000 watt , Kuba K8-S, Yuki Dünya, Kral Güneş, Velostar TDR 125Z, Mondial Emon Derrace … modellerinde beyin (motor sürücü veya hız kontrol cihazı) maximum 40 amperlik ve 18 mosfetli, diğer bir çok markada ise 3500 watt bile olsa yanlış hatırlamıyorsam 35 amperlik ve 15 veya 12 mosfetli. Bu da ilk kalkışta dip gazda özellikle rampada yüksek amper çekebilen – mosfet sayısı fazla olan beyine sahip mopedin daha seri kalkması, rampada daha iyi çekmesi demek. Kilonuz ağırsa yüksek amper çekebilen beyine sahip araçlar özellikle sıkışık kavşaklarda ve rampada seri kalkıp; sizden tarafa direksiyon kırmak isteyen veya arkadan acele eden otomobiller konusunda rahat etmenizi sağlar. Bazı marka – modeller benzinli motorlardaki vites benzeri beyne gönderilen amperi değiştirebilen TORK SWITCH ismini verdikleri bir düğme koymuşlar. Bunu sayesinde hızlı gitmek istendiğinde veya rampada farklı güç, düz yolda ve ekonomik kullanımda daha az güç sürücü tarafından ayarlanabiliyor.
8- Akü sayısının fazla olması her zaman akü ile ilgili sorun yaşama riskini de fazlalaştırır, akülerde sorun yaşandığında iyi sonuç almak için 1 veya 2 akü bile sorunlu olsa tamamının değişmesi gerekir, ya da aküler hiç sorun çıkarmasa bile gün gelip değişmesi gerektiğinde çok akülü olan için daha fazla masraf demektir. Bir akü en az 120 TL. Dolayısıyla piyasada şu an en az akü sayısına sahip olan 4 akülü 48 volt modeller, 5 veya 6 akülü modellere göre daha güçsüz ve yavaştırlar ancak daha sorunsuz ve işletim giderleri daha düşük mopedlerdir.
9- Akülerin yüksek kapasiteli (amperli) olması bir şarjla gidilebilecek mesafeyi arttırır, dolayısıyla bir günde gidilen mesafede akülerin kapasitesinin daha azı kullanılacağından aküler fazla yıpranmaz, akü ömrü uzun olur. Tabi bu söylediğim akü bitene kadar kullanılmaması şartıyla. Aküleri sürekli bitirerek kullanan için kullanım ömrüne yüksek amperin bir katkısı olmaz. Sadece bir şarjla gidilen mesafe artmış olur. Ancak yüksek amperli aküler kaçınılmaz olarak daha ağırdır, ebadları daha büyük olduğundan her modele uymayabilir ve değişimleri daha masraflıdır. Piyasada genelde aküler 20 amperlik ancak bazı modellerde aküler 28 – 35 ve en son 50 amperlik aküler çıkmaya başladı. Bu akülerin ebad ve ağırlıkları üzerinde yazan amper değerlerine bence uyumlu değil. Dolayısıyla gerçeği yansıtmadığını düşünüyorum. Gerçek bile olsa fiyatları nedeniyle bir cazibeleri yok. Online satış sitelerinde 25 amper-28 amper diye satılan akülere 250 TL civarı fiyat isteniyor. Bu durumda uzun yol gitse de bir avantajı kalmıyor. Akü değişiminde sıkıntı yaşamamak için en ideali 20 amper akülü mopedlerdir.
Aküler yeni iken 20 amperlik akülerle 80 kg sürücü ağırlığı ile 25 km ortalama hız, 20-25 derece hava sıcaklığında, aşırı rampalı olmayan vasat bir güzergahta 60-70 km civarı yol gidilebilir. Ancak iklim- sürüş koşullarına bağlı olarak bu mesafe 35 km’ye kadar da düşebilir.
Akülerin uzun ömürlü olması için bitene kadar değil en ideali yarıya geldiğinde ya da en fazla %80i kullanıldıktan sonra şarj edilmelidir. (Şarja bağlayınca dolmasını bekleyecek kadar zaman varsa mümkünse her kullanım sonrası şarj etmek en iyisidir) Dolayısıyla bir şarjla akünün kapasitesine göre 40 km’den fazla gidilmemelidir. Aküler bitirilene kadar kullanılırsa hem akü ömrü ciddi oranda azalır hem de akü itmeye yakın dip gaz yaptıkça motor sürücü(beyin) ısınır beyin ve kabloların yanma riski artar. Bir şarjla daha fazla yol gitmeye ihtiyacı olanlar için elektrikli mopedler normalden daha sık akü değişimi gerektireceğinden ekonomik olma özelliğini kaybedebilirler.
10- Elektrikli mopedler sürekli yüksek hızda dip gaz- aşırı yüklü, bozuk arazide kullanılmaya uygun değildir. Bu koşullarda da elektrikli mopedler normalden daha sık akü değişimi gerektireceğinden ekonomik olma özelliğini kaybeder. Ayrıca özellikle yazın sürekli iki kişi dip gaz rampa kullanımda beyinin ve tesisatın aşırı ısınma nedeniyle yanma riki vardır, buna dikkat edilmelidir.
11- İdeal şarj cihazının öncelikle aküleri tam doldurduktan sonra gerilimi akü başına 13.2-13.5 volt civarına düşmelidir. Bu şekilde aküler dolduktan sonra fişten çekilmese de akülere zarar vermez. Bu konuda satıcılar pek bilgi sahibi olmadığından şarj cihazının yanında bir kullanma kitapçığı varsa bakılmalı gerekirse multimetre ile ölçülmelidir. Şarj cihazında aranacak ikinci kriter akülerin kapasitesinin 1/10 u ile şarj etmesidir. Yani 20 amperlik aküler için 2 amperlik şarj cihazı gereklidir, daha yüksek amperli olanlar hızlı şarj edeceğinden akü ömrünü kısaltır. Şarj cihazının akım değeri genelde altındaki etikette yazar. Moped alırken şarj cihazında bu iki özelliğe de dikkat edilmelidir. Daha hızlı şarj eden cihazlar akülerin ömrünü kısaltır. Lityum aküler hızlı şarjdan kısmi şarjdan olumsuz etkilenmez ancak aşırı pahalıdır.
12- Lastik ebatları benzinli motosikletlerle uyumlu olanlar ( cub modellere 17 inch motosiklet lastikleri uyar, scooter tiplerden de küçük kalın lastikli olanlara 10 inch benzinli scooter lastikleri uyumludur) tercih edilirse fren-viraj emniyeti daha yüksek, kaliteli lastik takma imkanı olur. Ancak 250 – 800 watt arası modellerde kullanılan 2.50 – 16 veya 3.0 -16 gibi (aslında 12 inch janttır) ebadlı klasik benzinli scooterlara göre tabanı daha ince – çapı biraz daha büyük lastik ebadları sadece elektrikli mopedlere özel ebadlar olup naylon malzemeden üretilmiş fren-viraj emniyeti düşük kayma ve savrulmaya eğilimli lastikler olup kaliteli alternatifleri yoktur. Aslında bu lastikler benzinli motorlardaki 12 inch lastiklerle uyumlu ancak tabanları ince, bu nedenle 12 inch lastikler elektrikli için tabanı kalın düşer. Montajda sürtme gibi sıkıntılar yaşanabilir, zaten zayıf olan motor performansını daha da düşürebilir, akü-beyin zorlanır.
13- Örneğin ST Max’ta fabrika mümkün olduğunca ucuza maledebilmek için fren balatalarını çok ucuz yapmış. Aşırı hız yapmadan ve sık frenlemeden kullanmama rağmen balatalar 2500 km’de bitti. Değiştirirken Yamaha benzinli motosiklet balatalarının uyumlu olduğunu öğrenip bu balataları kullandım. Bu durumu genelleme yapacak olursak, sarf malzemeleri genelde adi olduğundan bu araçlara güvenli bir şekilde ve uzun süre binmek niyetinde olanlar balata, amortisör, fren teli vs… değişimlerinde motosiklet yedek parçacılarından daha kaliteli uyumlu modeller araştırmalılar. Aynı şey şarj makinesi için de geçerli, mümkünse bu sayılan malzemelerin uyumlu ve kaliteli olanlarını elektrikli mopedi almadan araştırıp, bayiye bu parçaları söküp fiyattan düşmesini söyleyip ilk günden itibaren daha kaliteli parçalarla yola çıkmak çok güzel olur. Ancak heralde bunu kabul edecek satıcı bulmak biraz hayali…
14- Benzinli Honda today’ kopyası olan ST Max Dora alfa, Yuki Dünya, Kral Güneş…. gibi modellerin kaportası (grenaj) az sayıda parçadan oluşmakta ve ucuza temin edilebilmektedir. Bu modellerin komple kaportası 250 TL civarı olup kolayca hızlı olarak bulunabilmektedir. Aynı şekilde cub tiplerin grenajları birbirine uyumludur. Bir de ST Max Kobra, Yuki Jupiter gibi paket servisçilerin tercih ettiği modellerin de grenajları birbirine uyumludur. Bunların demir şasesi dışta olduğundan kazalarda da en az hasarı gören tiplerdir.
15- Elektrikli moped modifiye ile son hızının arttırılması mümkün. Bunun için akü ilavesi gerekiyor. Her bir akü ilavesi ile 10 km hız artışı mümkün. Akü ilavesi elektrik tesisatı, motor sürücü(beyin) , farlar için elektriği 12 volta düşüren konvertör ve motora yüklenen voltajı ilave akü başına 12 volt daha yükseltir. Bazı istisnai elektrikli moped beyinleri güvenlik payı düşünülerek üzerinde yazandan 12-15 volt kadar daha fazla gerilime uzun süreli olmamak şartıyla dayanırlar. Bu nedenle sadece bir akü ilave edip bir de yeni şarj makinesi alarak ortalama 200 TL gibi bir masrafla son hızı 10-12 km kadar artırmak mümkün. Fakat bazı modellerde akü ilave edildiğinde beyin koruma moduna geçip motor çalışmayabiliyor. Beyine müdahale edilmeden akü ilave edildiğinde iki kişi kullanırken ve rampalarda dip gaz yapmaktan sakınmak ve uzun süre rampada veya iki kişi binmemek gerekir. Aksi takdirde beyin ve tesisatın yanma riski vardır. Bu riske girilmemesi için en doğrusu akü ilave edilince yeni bir şarj makinesi yanında daha yüksek voltaja dayanıklı yeni bir beyin ve 12 volt düşürücü konvertör ve dayanıklı tesisat kabloaları alınmalıdır.(zaten çoğu modelde akü ilave edildiğinde beyin ya kendini korumaya alıp hiç çalışmaz ya da direk yanar bu nedenle önceden kesin bilgi olmadan beyine dokunmadan akü ilavesi risklidir) Bu durumda modifiyenin masrafı 500- 550 TL civarına çıkar. Ancak bu durumda bile düz yolda tek kişi orjinalden bir fazla aküsü olan bir mopede yakın bir performans alınsa da , iki kişi ve rampada motor değiştirilmediğinden orjinalden bir fazla aküsü olan ve daha güçlü motora sahip mopedin performansı alınamaz. Ancak yukarıda saydıklarımla birlikte arka tekerlek motoru da değiştirilebilirse orjinalden fazla akülü moped seviyesine ulaşılır ancak bu sefer modifiye masrafı 1000 TL belki de aşacaktır. Bu şartar altında bile fren güvenliği vs… zayıf kalacaktır. Bu nedenle modifiye araçların güvenlik önlemleri de artırılmalıdır.
16- Her ne kadar tam gerçeği yansıtmasa da motor gücü ve anma gücü kavramlarına bakarak seçim yapılacağında dikkate alınması gereken “anma gücü veya nominal güç ya da çıkış gücü”dür. Giriş gücü ya da motor gücü aracın beynine ordan da motoruna akülerden yollanan güçtür. Elektrik tüketimiyle ilgili olup aracın hızı veya torku ile direk alakası yoktur. Çıkış gücü ise aracın motorundan yere aktarılan asıl güç olup çekiş gücü veya tork ile direk ilgilidir. Bazı firmalar motor gücünü ön plana çıkarıp asıl önemli olan çıkış gücün ya hiç belirtmemekte ya da geri plana atarak aracı olduğundan güçlü göstermeye çalışmaktadır. Bu nedenle hız ve güç isteniyorsa kesinlikle katalog verilerine değil kullanıcı y a da bilinçli tamirci vs… kişilerin tecrübelerine bakılmalıdır.
Alıntıdır – facebook Elektrikli Moped – Scooter Teknik Bilgiler
