Kuduz (Rabies)
Kuduz, en sık enfekte olmuş bir hayvanın ısırmasıyla bulaşan, Antartika hariç bütün dünyada görülebilen, aşıyla önlenebilen viral bir hastalıktır.
Bulaşma
İnsanlara çoğunlukla hasta hayvanın derin ısırık ve tırmalaması sonucu bulaşır. Hastalık evcil ve vahşi hayvanlarda görülebilir. İnsan kuduz vakalarının en büyük kaynağını köpekler oluşturmaktadır. Bundan başka yarasalar, çakallar, kokarcalar, tilkiler, rakunlar gibi pek çok hayvan da kuduz bulaşında etkilidir.
Kuduz bir hayvanın tükürük, beyin dokusu gibi enfekte materyallerinin direkt olarak gözlere, buruna, ağıza veya bir yaraya temas etmesiyle de bulaşma mümkündür. Ancak daha düşük oranda görülür. Ayrıca organ nakilleriyle, kornea, solunum yolu ve mukozal membranlardan (ağız, burun, göz) bulaşma nadir de olsa bildirilmiştir. Kuduz bir hayvanı sevmek, kanıyla, idrarıyla veya dışkısıyla temas etmek bir maruziyet oluşturmaz.
Belirtiler
Kuduzun kuluçka süresi tipik olarak 1-3 aydır, ama 1 haftadan 1 yıla kadar da değişebilir. Başlangıç belirtileri genel halsizlik, huzursuzluk, ateş ve baş ağrısı şeklindeki grip semptomlarına çok benzer. Bu belirtiler günlerce sürebilir. Isırık yerinde ağrı, batma veya kaşıntı hissi, sonraki günlerde anksiyete, bilinç bulanıklığı, sinirlilik gelişebilir. Hastalık ilerledikçe merkezi sinir sisteminin etkilenmesine bağlı, uykusuzluk, hayal görme, anormal davranışlar, bilinç kaybı, hafif veya kısmi felç, aşırı uyarılma, saldırganlık, tükürük salgısında artış, yutma güçlüğü, sudan ve bazan havadan korkma gibi daha belirgin belirtiler ortaya çıkar. Hastalığın akut dönemi tipik olarak 2-10 gün sonra biter.
Kuduzun klinik belirtileri bir kez ortaya çıktıktan sonra, sadece destekleyici tedavi yapılabilir ve neredeyse her zaman ölümle sonuçlanır. Ölüm, belirtilerin başlamasıyla günler içerisinde gerçekleşir. Bugüne kadar klinik olarak ortaya çıkmış kuduzdan sağ kalan 10 vaka bildirilmiştir ve bunlardan sadece 2 tanesinin ısırılma öncesi veya sonrası aşı ile korunma öyküsü yoktur.
Tanı ve Tedavi
Hastalığın klinik başlangıcı öncesi insanda kuduz enfeksiyonunu gösterecek bir test mevcut değildir. Kuduza özgü havadan veya sudan korkmak gibi belirtiler görülmedikçe klinik teşhis zor olabilir. İnsanda canlı iken ve ölüm sonrası değişik teşhis teknikleriyle enfekte dokularda (beyin, deri, idrar veya tükürük) virüs, virüs antijenleri veya nükleik asitleri tesbit edilmeye çalışılır.
Herhangi bir yaralanma durumunda enfeksiyon olasılığını azaltmak için en etkin yollardan biri yarayı hemen su ve sabunla iyice yıkamaktır. Maruziyetten sonra mümkün olan en kısa zamanda lokal yara tedavisi başlatılması, kuduz aşısı ve kuduz immünglobülinin yapılması kuduz semptomlarını ve ölümü önleyebilir.
Yolcular için Risk
Kuduz, Antarktika kıtası dışındaki tüm kıtalarda görülür. Orta ve Güney Amerika, Asya, Afrika’da köpeklerde kuduz hala büyük bir sorundur. Çoğunluğu Asya ve Afrika’da olmak üzere her yıl kuduzdan 55.000 kişi ölmektedir. Bu bölgelere yapılan seyahatlerde vahşi veya evcil hayvanlarla temas edenler için risk mevcuttur. Vaktinin çoğunu açık havada geçirenler (kampçılar, mağara gezginleri gibi), mesleki riskleri olanlar (veterinerler gibi), uzun süre kalacak olanlar için risk daha yüksektir. O bölgeye özgü veya herhangi bir vahşi hayvana yaklaşmaktan kaçınmak ve daima tedbirli olmak gerekir.
Çocuklar çoğu kez kuduz için en büyük risk altındadır. Onların köpekler tarafından ısırılması çok daha muhtemeldir. Ciddi maruziyet halinde, iyi bir tıbbi bakıma acil erişim yoksa hastalık ve ölüm kaçınılmazdır.
Korunma
Yurt dışına çıkmadan önce kuduza maruz kalma riski ve maruz kalma durumunda ne yapılması gerektiği hakkında seyahat sağlığı merkezlerinden veya diğer sağlık kuruluşlarından danışmanlık alınmalıdır.
Isırılma sonrası korunma (temas sonrası profilaksi) aşağıdaki basamakları içermektedir:
- Yaralanma sonrası en kısa sürede yara su ve sabunla temizlenmeli ve acilen bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır
- Aşı ve immünglobulin yapılmalıdır
Isırılma sonrası korunma, 14 günlük bir periyot içinde bir doz insan immun globulini ve 4 doz kuduz aşısı rejiminden oluşur.
Kuduz immun globulini ve ilk doz kuduz aşısı, sağlık kuruluşu tarafından ısırılma sonrasında mümkün olan en kısa süre içinde uygulanmalıdır. Diğer aşı dozları ilk dozdan 3, 7 ve 14 gün sonra uygulanır.
Bazı durumlarda proflaktik aşılama (ısırılma öncesi korunma ) önerilebilir. Bunun için 3 doz 0,7 ve 21 veya 28. günlerde birer doz aşı yapılır. Profilaktik aşılama önerilen durumlar:
- Daha çok kırsal alanlarda vakit geçirecekseniz (hayvanlarla çalışan biyolog, veteriner veya tarım uzmanları gibi) veya hayvanlarla yakın temas gerektirecek iş planlarınız varsa (hayvan ticareti, maden işletmek gibi),
- Köpeklerin yaygın olduğu, tıbbi bakımı zor ve gecikmiş olarak alabileceğiniz uzak kırsal köyleri yürüyüş yaparak ziyaret edecekseniz,
- Köpeklerde kuduzun yaygın olduğu bir bölgede bir aydan fazla kalacaksanız, (daha uzun kalmak bir hayvanla karşı karşıya kalma riskini artırır),
Ayrıca korunma için;
- Evcil hayvanlarınızı aşılatın,
- Evcil hayvanınızın vahşi tabiatla etkileşimini azaltın,
- Başıboş hayvanlardan uzak durun,
- Başıboş veya hasta hayvanları ilgili kurumlara bildirin.
Seyahat Dönüşü Öneriler
- Seyahatten döner dönmez acilen doktorunuza veya bir sağlık kuruluşuna başvurarak kontrollerinizi yaptırın.
- Seyahatinizden hekiminize mutlaka bahsedin.
